EN | TR
Your Website
Bartın Üniversitesi
Mimarlık ve Şehir Planlama Bölümü
image/svg+xml
image/svg+xml

Bayram Arefeleri: Anadolu’da Asırlık Hazırlıklar ve Değişmeyen Gelenekler


Merhaba Sevgili Okurlar,

Bayramlar... Bir yanıyla çocukların avuçlarında şeker, büyüklerin gözlerinde yaş... Diğer yanıyla sofralarda paylaşma, sokaklarda selamlaşma. Ama bayramdan bir gün önce, yani arefe günü, hep bir başka. Bugün seninle sadece bugünün değil, yüzyıllar boyunca Anadolu topraklarında yaşanmış arefe günlerinin izini süreceğiz. İlk Müslüman Anadolu toplumlarından başlayıp Osmanlı'ya, oradan da bugüne kadar gelen bir maneviyat yolculuğu bu...
 
Selçuklu ve Beylikler Döneminde Arefe: İlk İslamî Toplumsal Gelenekler

İlk Müslüman Türkler Anadolu’ya adım attıklarında beraberlerinde getirdikleri en önemli şeylerden biri İslamî bayram kültürüydü. 11. ve 12. yüzyıllarda, özellikle Büyük Selçuklu ve ardından Anadolu Selçukluları döneminde arefe günleri dua, temizlik ve dayanışma odaklıydı.

Arefe günleri öncesi camiler süslenir, halk büyük camilerde topluca dua ve Kur’an tilavetine katılırdı. Sufî zâviyelerinde zikir halkaları kurulur, özellikle dervişler arasında yoksullara bayramlık hazırlama adeti yaygındı. Kadınlar evlerini temizler, elleriyle yufkalar açar, çocuklar için yeni mintanlar dikilirdi. Arefe, hem manevî hazırlık, hem de toplumsal kaynaşma demekti.
 
Osmanlı’da Arefe: Saraydan Mahalleye Bayram Coşkusu

Osmanlı’ya geldiğimizde arefe artık sadece manevî değil, aynı zamanda bir sosyal organizasyon hâlini almıştı. Sarayda, camide, çarşıda, evde… Her yerde “bayram geliyor” heyecanı hissedilirdi.

  • Sarayda Arefe: Padişah, Arefe Divanı’nda devlet erkânını kabul eder, ardından Ayasofya Camii’nde halkla bayram namazı provası niteliğinde buluşurdu. Yeniçerilere ve Enderun ağalarına bayramlıklar dağıtılırdı.
  • Çarşılarda Arefe: İstanbul çarşılarında “arefe pazarı” ayrı bir gelenekti. Lokumcular, attar dükkânları, bohçacılar bayramlık ürünlerle dolup taşardı. “Arefe indirimleri” o dönemin alışveriş coşkusuydu.
  • Mahallelerde Arefe: Mahalle sakinleri, aralarında dayanışarak yoksul komşulara gizli yardımlar yapardı. Çocuklar kapı kapı dolaşıp "arefe şekeri" isterdi. Kabir ziyaretleri ve ev temizliği neredeyse her hanede aynı anda yapılırdı.

Arefe günü adeta bayramın kalp atışıydı.
 
Cumhuriyet Dönemi ve Günümüzde Arefe: Gelenekler Değişse de Ruh Aynı

Cumhuriyet’in ilk yıllarında modernleşme dalgası bayram geleneklerine de yansıdı. Şehirleşme arttıkça arefe günü geleneksel çarşı hareketliliği alışveriş merkezlerine taşındı. Ancak mezarlık ziyaretleri, temizlik geleneği ve aile birliği gibi unsurlar halen arefe günlerinin vazgeçilmezidir.

Günümüzde belki yeni ayakkabı kuyrukları yok, ama internet alışverişlerinin yoğunlaştığı, sevdiklerimize ulaşmak için dijital yolların devreye girdiği bir çağdayız. Arefe mesajları artık mektupla değil, ekranlarla gidiyor. Ama niyet aynı: Hatırlamak, barışmak, arınmak.


 
Zaman Değişse de Arefe'nin Ruhu Aynı Kalıyor

Her devirde, her nesilde, arefe günü bir hazırlık zamanı oldu. Ama sadece ev değil, aslında kalp temizliğiydi o hazırlık. Selçuklu’nun çadırlarında, Osmanlı’nın saraylarında ya da bugünün apartman dairelerinde... Herkesin içinde aynı duygular: heyecan, umut, bağışlanma ve kavuşma.

Belki bugün biz, sadece bir geleneği sürdürmüyoruz. Aynı zamanda geçmişle geleceği birbirine bağlayan görünmez bir köprünün taşıyıcılarıyız. Şimdiden mübarek Kurban Bayramı’nızı ve kutlu arefe gününüzü gönülden kutlarım.

Tarih kadar köklü, kalbiniz kadar taze bir bayram yaşamanız dileğiyle...

Sevgilerle,

Buse Saraç (Tapu ve Kadastro 2. Sınıf Öğrencisi)